Inuit en andere inheemse volkeren jaagden al rond 3000 v.Chr. op walvissen, zoals blijkt uit archeologische vondsten. Ze gebruikten harpoenen vanuit kleine boten dicht bij de kust en vingen alleen wat hun gemeenschap nodig had. Aan het einde van de middeleeuwen begonnen Europeanen echter walvissen te vangen voor de verkoop van vlees en andere delen, waarmee de walvisindustrie werd geïntroduceerd.

Met de industrialisatie in de 19e eeuw steeg de vraag aanzienlijk. Onderzoek wijst uit dat bijna 3 miljoen walvissen in die eeuw werden gedood. Fabrieken gebruikten niet alleen het vlees; de traan werd verwerkt tot smeerolie voor machines, zeep en margarine. De baleinen, de lange hoornachtige platen waarmee walvissen hun voedsel filteren, werden gebruikt voor korsetten, vishengels en paraplu’s. Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog werd zelfs explosief nitroglycerine gemaakt met walvisolie.

Echter, tegen het einde van de 19e eeuw was de walvispopulatie drastisch afgenomen door overbejaging. In 1904 verbood het Noorse parlement de walvisjacht in hun eigen wateren. Elders in de noordelijke Atlantische Oceaan was de situatie niet veel beter. Op het hele noordelijke halfrond waren bijna geen walvissen meer te vinden en walvisvaarders keerden regelmatig met lege schepen terug. Sinds 1946 wordt de walvisjacht gereguleerd door de Internationale Walvisvaartcommissie

In het begin van de 20e eeuw was de walvisvaart een lucratieve onderneming en Noorwegen behoorde tot de voornaamste walvisvaartlanden. Toen de Noorse kapitein en walvisvaarder Carl Anton Larsen in november 1904 aankwam bij de Britse eilandengroep Zuid-Georgia in de zuidelijke Atlantische Oceaan, aanschouwde hij een meedogenloos landschap waar het water zwart zag van de walvissen. De wind raasde over kale rotsen, sporadisch bedekt met mos en tussacgras. Gedurende een groot deel van het jaar regende of sneeuwde het, terwijl ’s winters een dik pak sneeuw het gebied bedekte.

Gealarmeerd door de mogelijkheden rook de kapitein geld en samen met zijn 80-koppige bemanning begon hij de bouw van een walvisstation. Te midden van ijsbergen en pinguïns, op 15.000 kilometer afstand van de vertrouwde Noorse kust, nam het grootste walvisavontuur van Noorwegen vorm aan.

De Zuid-Atlantische Oceaan was destijds nog onontgonnen terrein op de kaart en de walvissen waren tot dan toe met rust gelaten. Op 16 november 1904 zette Larsen voet aan land op het eiland. Grytviken, zoals het gebied eerder was genoemd door een andere bezoeker vanwege achtergelaten verroeste ketels, was de beoogde locatie voor het walvisstation.

Dit leidde tot een massale toestroom van walvisvaarders naar de zuidelijke Atlantische Oceaan. Na de oorlog ging de jacht onverminderd door. In het seizoen van 1930-1931 werden meer dan 40.000 walvissen harpoeneerd. Door het overaanbod daalden de prijzen echter weer, waardoor Grytviken het zwaar kreeg.

 

Na de Tweede Wereldoorlog verscheen er goedkopere olie op de wereldmarkt, wat het einde betekende voor deze industrie. Tegen het einde van de jaren 1950 was slechts een fractie van de oorspronkelijke bemanning over en Grytviken was een schim van zijn vroegere zelf. In het midden van de jaren 1960 vertrok de laatste Noor. De Japanners namen het station over, maar ook zij gooiden in 1964 de handdoek in de ring.

Bij aankomst in Hercules Bay probeerde de bemanning met de zodiacs een operatie op te zetten, maar de golfslag bleek te krachtig om dit op een veilige manier uit te voeren. Opnieuw bleek Hercules Bay deze keer niet haalbaar, en dus moest de Expedition Leader met de kapitein overschakelen naar Plan B.

In betere tijden zijn er altijd meerdere opties, maar vandaag de dag zijn veel locaties niet toegankelijk. De oorzaak hiervan is de vogelgriep die sinds oktober 2023 South Georgia heeft bereikt. Wanneer toezichthouders op dezelfde locatie meerdere dode pinguïns, zeehonden of zeeolifanten aantreffen en laboratoriumonderzoek aantoont dat de oorzaak de vogelgriep is, wordt de locatie in quarantaine geplaatst en dus gesloten voor bezoek. De meeste plaatsen waar normaal gesproken landingen met de zodiacs mogelijk zijn, zijn vandaag gesloten om de grote kolonies van koningspinguïns te beschermen.

Niet veel later klinkt Plan B door de luidsprekers: we gaan richting de baai van Grytviken om daar de Nordenskjöld Gletsjer te bezoeken. Op de achtergrond torent de Mount Paget, met een hoogte van 2935 m, boven de bergtoppen uit.

De zodiacs liggen gereed en samen met de zodiacbestuurder Aniko, tevens de fitnessinstructeur aan boord, trotseren we de golven en banen we ons een weg door het kerkhof van afgekalfde ijsbergen. Ongeveer honderd ijsbergen van verschillende diepblauwe kleuren zijn vastgelopen en wachten soms jaren om los te komen van de bodem, om vervolgens hun drijvende route te vervolgen, geleidelijk in omvang af te nemen en op te lossen in het zeewater.

Door het gewicht van alle sneeuw en ijs worden de luchtbellen uit het ijs aan de onderkant geperst, wat resulteert in steeds helderdere ijskristallen. De blauwe kleur ontstaat doordat het ijs het rode en gele licht absorbeert, waardoor de blauwe kleur overblijft. Terwijl de gletsjer zich verplaatst, erodeert het land, waarbij de werking van de gletsjer mineralen op de rotsen verpulvert. Het water krijgt een briljant blauwe kleur door “keileem”, een sediment dat door de erosieve werking van de gletsjer wordt geproduceerd. Dit fijne poeder mengt zich met het water en breekt het zonlicht, waardoor het water een melkachtige turkooise verschijning krijgt.

De tocht met de zodiac is adembenemend. Terugkeren naar het schip tegen de wind in resulteert erin dat we doorweekt aan boord van de HANSEATIC inspiration gaan, maar we worden hartelijk ontvangen met een glas Glühwein.

Het schip vaart 30 minuten naar de binnenbaai van Grytviken, waar een klein garnizoen van de Britse Navy is gestationeerd en ongeveer 25 mensen in het seizoen werken om alles te onderhouden. Lokale autoriteiten komen aan boord om documenten te controleren en voordat mensen aan land gaan, worden ze steekproefsgewijs onderworpen aan een biosecurity-test. Dit houdt in dat de kleding en het materiaal dat mensen meenemen, zoals eerder in deze blog vermeld, grondig worden gecontroleerd op zuiverheid. Er wordt geen enkel risico genomen; kleding moet vrij zijn van pluisjes en zaden van andere locaties, laarzen moeten schoon en gedesinfecteerd zijn. Honden zijn ook aan boord geweest om ervoor te zorgen dat er geen ratten aan boord zijn, gezien South Georgia eerder met een rattenplaag te maken heeft gehad. Sinds 2018 is het eiland ratvrij, en dat willen ze graag zo houden.

We brachten 2,5 uur aan land door, waar zeehonden ons opwachtten, vergezeld door enkele koningspinguïns. Een bezoek aan het postkantoor stelde ons in staat talloze ansichtkaarten naar Europa te sturen. Het museum bood een compacte maar zeer boeiende weergave van de geschiedenis en het leven van walvisjagers op een geïsoleerd eiland. Er was ook een sectie gewijd aan Sir Ernest Shackleton, wiens naam de komende dagen nog vaak zal opduiken.

We aanschouwden de ruïnes van de eens zo bloeiende periode van walvisjacht. Het is indrukwekkend hoe een eiland, ooit een centrum van zware industrie, zich heeft omgevormd tot een natuurreservaat van onschatbare waarde.

Grytviken, dat ik voor de tweede keer bezocht, toont duidelijk het verouderingsproces van het station door de tand des tijds. Deze plek is zo fascinerend dat het echt een unieke ervaring moet zijn om hier enkele maanden te verblijven. Als je interesse hebt, kun je hier informeren naar openstaande vacatures, mogelijk op voorwaarde dat je de Britse nationaliteit hebt.